سندرم خستگی مزمن، نوعی اختلال پیچیده‌ای است که با خستگی شدید مشخص می‌شود و هیچ علت مشخصی ندارد. سندروم خستگی مزمن با هیچ بیماری پزشکی قابل توضیح نیست. ممکن است خستگی با فعالیت جسمی یا روانی بدتر شود اما با استراحت بهبود نیابد. این بیماری همچنین به‌عنوان بیماری تحمل سیستمیک یا آنسفالومیلیتیت میالژیک شناخته می‌شود. گاهی اوقات به‌صورت مختصر به عنوان سندرم خستگی مزمن بیان می‌شود. علت سندرم خستگی مزمن ناشناخته است، اگرچه تئوری‌های بسیاری مانند عفونت‌های ویروسی تا استرس روانی در مورد آن وجود دارد. برخی از متخصصان معتقدند که ممکن است ترکیبی از عوامل باعث ایجاد این سندرم شود. هیچ آزمایش واحدی برای تأیید تشخیص آن وجود ندارد و پزشک می‌تواند برای رد و یا تائید کردن بیماری‌های دیگر که علائم مشابهی با این بیماری دارند، انواع آزمایش‌ها پزشکی را تجویز کنند.
سندروم خستگی مزمن چیست؟
سندروم خستگی مزمن پيامدی از استرس مزمن طولانی مدت است که حداقل طی شش ماه بدون بهبود کافی به طول انجامیده باشد. این وضعیت را قبلاً به نام (فرسودگی شغلی) می‌نامیدند و حاکی از این است که فشار بالای مغز از حد تجاوز می‌کند و استرس ناسالم می‌گردد.
سندروم خستگی مزمن را به سه مراحل تقسیم کرده‌اند. مرحله نخست را «مرحلهٔ اعراض و علائم ابتدائی» میگویند که علائم فشار روانی و جسمی را سبب می‌گردد ولی بیمار باز هم می‌تواند از عهده کارهای روزمره خود برآید. اکثریت مردم بعد از بروز این‌گونه علائم به این نتیجه می‌رسند که علائم ناشی از استرس زیاد است و شیوهٔ زندگی خود را تغییر می‌دهند.
اما اگر درصدد چاره جویی این گونه وضعیت برنیاید، احتمال ورود به «مرحلهٔ اضطراری» وجود دارد. این مرحله اکثراً زود و ناگهان رخ می‌دهد. از آنجا که بیمار غیرفعال می‌گردد، این مرحله ممکن است تا چندین هفته به طول انجامد. برای بیمار شاید برخاستن از بستر، واضح فکر کردن یا تمرکز کردن از کارهای سخت و ناممکن باشد و قابلیت انجام چندین کار موازی با همدیگر از بین می‌رود. در این مرحله ممکن است بیمار احساس بیچارگی و پانیک داشته باشد که شاید با افسردگی اشتباه شود.
مرحلهٔ سوم را «مرحلهٔ بهبود» می‌نامند. در این مرحله بیمار توانایی‌های خود را تدریجاً بازمی‌گرداند ولی هنوز بسیار خسته، حساس در برابر فشار عصبی است و در تمرکز و حافظه دچار مشکل هست. بیمار به مرورزمان در مرحلهٔ بهبود، توانایی خود را بازمی‌یابد و سعی می‌کند در کارهای زندگی روزمره خود دوباره فعالیت و کارکرد نرمال داشته باشد. اختلال سندروم خستگی مزمن همیشه حساسیت بالا در برابر استرس یا فشار عصبی را بجا می‌گذارد، حتی بعد از آنکه سایر علائم از بین رفته باشند.
علت و عوامل سندروم خستگی مزمن
به نظر می‌رسد افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، حتی نسبت به ورزش و فعالیت کم حساس می‌باشند. گرچه علت سندروم خستگی مزمن هنوز مشخص نیست اما محرک‌های احتمالی این بیماری شامل موارد زیر هستند:
عفونت‌های ویروسی
از آنجا که برخی از افراد بعد از عفونت ویروسی دچار سندرم خستگی مزمن می‌شوند، محققان این فرضیه را در نظر گرفته‌اند که ویروس‌ها ممکن است باعث ایجاد این اختلال شود. ویروس‌های مشکوک شامل ویروس اپستین بار و ویروس تب خال هستند اما هنوز هیچ مدرک قطعی در این مورد یافت نشده است.
مشکلات سیستم ایمنی بدن
به نظر می‌رسد سیستم ایمنی بدن افرادی که مبتلابه سندرم خستگی مزمن هستند نسبت به افراد سالم کمی متفاوت است و این اختلالات موجب سندروم خستگی مزمن می‌شود.
عدم تعادل هورمونی
افرادی که دارای سندرم خستگی مزمن هستند گاهی اوقات سطح هورمونی غیرطبیعی تولید شده در هیپوتالاموس، غدد هیپوفیز یا غدد آدرنال دارند؛ اما اهمیت این ناهنجاری‌ها هنوز مشخص نیست.
عوامل سندرم خستگی مزمن
این عوامل عبارت‌اند از:
سندرم خستگی مزمن در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما بیشتر در افراد 40 و 50 سال مشاهده می‌شود.
زنان بیشتر از مردان به سندرم خستگی مزمن مبتلا می‌شوند؛ اما این احتمال هم وجود دارد که خانم‌ها بیشتر علائم خود را به پزشک گزارش می‌دهند.
مشکل در مدیریت استرس می‌تواند در ایجاد سندرم خستگی مزمن نقش داشته باشد.
علائم سندروم خستگی مزمن
علائم این بیماری شامل موارد زیر است:
- سردرد
- گلودرد
- خستگی
- اختلالات خواب
- از دست دادن حافظه یا عدم تمرکز
- درد مفاصل و یا ماهیچه غیرقابل توضیح
- بزرگ شدن غدد لنفاوی در گردن یا زیر بغل
- خستگی شدید بیش از 24 ساعت بعد از انجام تمرینات بدنی یا ذهنی
- کاهش حافظه یا تمرکز
- درد گلو
- درد عضلانی غیر قابل‌توجیه
- درد مفصلی بدون تورم یا قرمزی که از مفصلی به مفصل دیگر می‌رود
- ضعف شدید خصوصاً پس از بیدار شدن در صبح
- خستگی و التهاب مزمن چشم و تاری دید و حساسیت چشم به نور
- حساسیت به تغییرات دما (حساسیت به گرمای تابستان یا سرمای زمستان)
- تشنگی شدید و احتیاج به دفع سریع ادرار
- حمله‌های پانیک خصوصاً پس از مصرف داروهای شیمیایی یا گیاهی خاص
علائم و نشانه‌های گفته‌شده در تمام بیماران مبتلا به این سندرم دیده شده، اما در بعضی از بیماران، نشانه‌های دیگری نیز شناخته شده که این نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- افت فشارخون و افزایش ضربان قلب هنگام ایستادن (افزایش ضربان بیش از ۳۰ بار در دقیقه پس از برخاستن)
- احساس‌گر گرفتگی پس از مصرف خوراکی‌های انرژی‌زا
- سرد شدن دست و پا و عرق کردن دست و پاها هنگام سرد بودن
- پرش‌های عضلانی غیرارادی
- لرزش پاها هنگام ایستادن و احساس نداشتن تعادل (خصوصاً هنگام بسته بودن چشم‌ها) و افت جریان خون مغزی
- آلرژی و حساسیت به غذا: الکل، عطر، مواد شیمیایی، دارو و سروصدا و نور
- نامنظمی ضربان قلب
- افسردگی، عدم تحمل استرس، عصبانیت، ترس، زودرنجی و احساس تباهی و مرگ
- درد در ناحیه پشت سر و زیر جمجمه یا گردن
- دردهای شکم تخت، تهوع، اسهال و نفخ (سندرم روده تحریک‌پذیر)
راه‌های درمان سندروم خستگی مزمن
سندرم خستگی مزمن درمان قطعی ندارد و در درمان آن تأکید بر تسکین علائم است.
داروها
بسیاری از افراد مبتلابه سندرم خستگی مزمن دچار افسردگی نیز هستند. درمان افسردگی، مقابله با علائم سندرم خستگی مزمن را راحت‌تر می‌کند. مصرف مقادیر کمی داروهای ضدافسردگی به بهبود خواب و کاهش علائم کمک می‌کند.
مقابله با بیماری و حمایت
تجربه ابتلا به سندرم خستگی مزمن برای هر فرد متفاوت است. حمایت‌های عاطفی و مشاوره در مقابله با شرایط عدم قطعیت و محدودیت‌های ناشی از این اختلال کمک می‌کند.
فعالیت‌های روزانه
اگر بیماری عود کند انجام کارهای روزمره برای شما دشوار می‌شود. برای انجام این کارها برنامه ریزی کنید. زمانی که احساس بهبودی کرد‌ید می‌توانید همانند زمان‌هایی که انرژی داشتید کارهای خود را انجام دهید و اگر برای انجام کارها به خودتان فشار آورید ممکن است صدمه ببینید. انجام مکرر این چرخه باعث می‌شود که بیماری شما دوباره عود کند بنابراین باید تعادل را در انجام فعالیت‌های روزمره و استراحت کردن حفظ کنید.
تمرین‌های ورزشی
باید حتماً ورزش کنید. با این کار شما فعال و قوی خواهید ماند. حرکات جدید را به تدریج به برنامه ورزشی خود اضافه کرده و هرروز فعالیت‌های سبک را در مدت‌های زمانی کوتاه انجام دهید. ابتدا تمرین‌های کششی و تقویتی را بدون وزنه اضافی انجام دهید و مابین حرکات، استراحت کنید. تمرینات ورزشی خود را چندین مرتبه در روز و در زمان‌های کوتاه‌تر انجام دهید. این ورزش‌های سبک برای شروع فعالیت مؤثر هستند
- کشش دست
- نشست و برخاست
- فشار با دست به دیوار
- برداشتن و نگه داشتن اشیا در دست
تغذیه
بررسی مواد غذایی که می‌خورید می‌تواند به مدیریت علائم کمک کند. از مصرف غذاها و مواد شیمیایی که به آن‌ها حساسیت دارید بپرهیزید. همچنین تقسیم وعده‌های غذایی در طول روز می‌تواند به شما در حفظ سطح انرژی کمک کرده و وعده‌های کمتر نیز می‌تواند در کنترل حالت تهوع که گاهی اوقات همراه با سندرم خستگی مزمن ایجاد می‌شود مؤثر باشد. برای کنترل سطح انرژی بهتر است از مصرف شکر، شیرینی‌ها و کافئین اجتناب کنید.
همان‌طور که گفته شد برای کم شدن عوارض سندروم خستگی مزمن و بهبود آن علاوه بر درمان‌های دارویی، تغذیه نیز بی‌تأثیر نیست و بیمار هم باید تحت نظر پزشک متخصص بوده تا راه‌های درمانی را طی کند و هم با متخصص تغذیه در ارتباط باشد تا با ارائه برنامه‌های غذایی مؤثر و مفید و همچنین مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان و منیزیم مسیر درمان برای او هموارتر شود.